Componisten uit de Lage Landen en het Portugese hof

Het Koninklijk Paleis in Lissabon rond 1750. Foto: Wikimedia

Laat me toe, beste lezer, om te beginnen met een ‘waarschuwing voor paniek’. Ik kan mij rustig voorstellen dat er bij deze titel iets opkomt als “Dit is nu echt niet mijn ding…”, maar lees misschien toch even verder. Het onderwerp klinkt inderdaad niet bijzonder luchtig, het gaat immers om klassieke muziek, maar ik kan u verzekeren dat deze weg naar Portugal een aantal leuke en/of interessante weetjes oplevert. De muziek op zich is in deze column nu eens minder prioritair, u begrijpt straks ook waarom.

Nieuwsgierig? Het vervolg van dit verhaal schreef ik voor jou op Portugal Portal.nl.

MUZIKAAL LISSABON, VAN MARIZA TOT MADONNA

Straatmuzikanten in Lissabon – Foto: Renata Martins

Sinds mijn eerste doortocht in de hoofdstad van Portugal, enkele decennia terug, is mij altijd in het bijzonder de aanwezigheid van muziek in de stad bijgebleven. Een voor de hand liggend antwoord zou dan wel iets met ‘de hoofdstad van de fado’ te maken hebben, maar er is veel meer aan de hand. De stad staat immers synoniem voor een bruisende muziekscene...

Het vervolg van dit verhaal vindt u op PORTUGAL PORTAL ,waarvoor ik sinds een tijdje columns schrijf. Een site waar ik mij in die mate kan mee vereenzelvigen dat ik de uitnodiging aanvaard heb om er co-redacteur te worden.

Andere reeds gepubliceerde columns:

- Over Portugal, zijn muziek en de Lage Landen

- Waar komt die Portugese muzikale rijkdom vandaan?

- Fausto Bordalo Dias, hij zette de historie van Portugal op muziek

SARA CORREIA EN ISRAEL FERNÁNDEZ: FADO EN FLAMENCO

Ze leerden elkaar kennen in Las Vegas op de uitreiking van de Latin Grammy Awards 2021. Ze waren er samen aanwezig als genomineerden, Sara voor het Best Roots Music Album in het Portugees, Israel in de categorie Best Flamenco Album. Sindsdien kwam het tot een samenwerking tussen wat momenteel twee van de krachtigste en aantrekkelijkste stemmen van de Fado en Flamenco zijn. En zo is er nu 'Bocas do Mundo' ('Roddelaars'), de eerste single van een nieuw album van Sara Correia, dat binnenkort op de markt komt.

RODDELAARS
(Sara Correia)
Laat hen het maar hebben over dit einde,
Over de bijhorende eenzaamheid,
Laat hen mij maar anders bekijken,
't Is dat ik zo verder door het leven wil
Altijd wil gaan waar jij heen gaat
En mijn hele leven zien vanop afstand
(Israël Fernández)
Laat hen zeggen dat ik verloor,
Dat er wel iemand anders komt
Ik zal elke dag blijven vrezen
Dat je langs me loopt
Dat jij aankomt en ik vertrek
Terwijl ik naar jou kijk met een lege ziel.
(Sara Correia)
Het zijn roddelaars en de herinnering
Die de gezochte vrede willen verstoren
Ons verhaal is alleen gebaseerd op liefde
En ook als ik jou niet zie zal dit zo blijven
Laat hen praten zonder te weten
Van het verlangen en de pijn
Die hier bij mij slaapt en mijn rust rooft.
Wie vlucht van een leven
Als een rivier van grote liefde
Zal nooit het mijne begrijpen, mijn ziel
(Israël Fernández)
En zeg dat het zo is,
Dat je een plek hebt
Met iemand die jouw pad verlicht.
Ik zal op jou wachten
Jij kan alleen maar wachten
Want jij bent mijn haven en mijn lot.
Het zijn roddelaars en de herinnering
Die de gezochte vrede willen verstoren
Ons verhaal is alleen gebaseerd op liefde
En ook als ik jou niet zie zal dit zo blijven
------------------------------------------------------------

BOCAS DO MUNDO
Que falem deste fim,
Da solidão que traz,
Que já me vêm ser de outra maneira,
Que eu vou viver assim,
A ir sempre onde tu vás
E ver de longe a minha vida inteira.
Que digan que perdí,
Que una otra llegará
Y jo sigo temblando a cada dia
Que pases junto a mi,
Que llegues y me va,
Mirando te de aqui, de alma vazia.
São as bocas do mundo e a memória
A querer esconder a paz que se deseja
Foi só feita de amor a nossa história
E vai ser sempre amor sem que eu te veja
Que falem sem saber
Da saudade e da dor
Que dorme aqui comigo e rouba calma.
Quem foge de viver
O rio de um grande amor
Nunca vai entender a minha a alma
Y digan que es así,
Que tienes un lugar
Con alguien alumbrando tu camino.
Jo voy esperar por ti
Y solo hay que esperar
Pues tú es mi lugar y mi destino.
Son las bocas del mundo y la memória
Rompendo nos la paz que se desea
Tan solo echa de amor es nuestra historia
Que sigue siendo amor sin que te vea.
São as bocas do mundo e a memória
A querer esconder a paz que se deseja
Foi só feita de amor a nossa história
E vai ser sempre amor sem que eu te veja
(Tekst en muziek: © Diogo Clemente)  

MARCO RODRIGUES EN AUREA IN DUET

Voor ‘Recomeço’ nodigde de fadozanger deze populaire soulzangeres uit en het resultaat is zonder meer briljant. Het nummer gaat over hoop, een teken dat er na bezinning en meditatie veel licht aan de horizon kan verschijnen. Marco licht verder toe: “Recomeço werd geschreven en gecomponeerd door Tiago Machado, voor twee mensen die hij heel goed kent. Tiago heeft een muzikaliteit, sensibiliteit en grandeur die in dit nummer tot uiting komt. Deze song delen met Aurea is, naast een voorrecht, ook een uitdaging, gewoon omdat zij in het bezit is van één der beste Portugese stemmen. We kennen haar van een carrière met briljante Engelstalige nummers en het was dan ook een uitdaging om haar in het Portugees in dit duet te hebben. Aurea horen zingen in onze taal is een verademing, ik vind het fascinerend. Ik ben uiterst tevreden over deze samenwerking.

HET EUROVISIE SONGFESTIVAL EN DE ANJERREVOLUTIE

Portugal begin jaren 70, het land bevindt zich op een absoluut dieptepunt in zijn geschiedenis. De extreem conservatieve António de Oliveira Salazar heeft er tijdens zijn autoritair bewind van 1932 tot 1968 de Estado Novo geïnstalleerd, een dictatuur die met behulp van een geheime politie (de gevreesde PIDE) alle politieke en burgerlijke vrijheden inperkt en de grenzen zo goed als gesloten houdt. Bovendien is Portugal het enige land dat nog vasthoudt aan zijn kolonies, iets waar andere Europese landen al enige tijd afstand van hebben gedaan. De Portugezen worden dan ook in Afrika geconfronteerd met een uitzichtloze koloniale oorlog, waarbij duizenden jonge rekruten sneuvelen. Dit veroorzaakt bovendien een exodus van jonge mannen die het land ontvluchten om aan de dienstplicht te ontkomen. In 1968 werd de zieke Salazar opgevolgd door Marcello Caetano die onder druk van de leger- en politieleiding de fascistische lijn blijft volgen. Portugal kent inmiddels de laagste ontwikkelingsgraad van Europa en stagneert als het ware onder het juk van een reactionaire oligarchie. Onder linkse Portugese officieren (vooral jongere kapiteins) groeit echter de afkeer en het verzet tegen de gruwel van de oorlog en de conservatieve politiek, wat leidt tot de oprichting van de Movimento dos Capitães in september 1973. Wanneer generaal António de Spinola terugkeert van zijn missies in Angola en Guinee-Bissau, zoeken de kapiteins contact met deze hogere officier en wordt de beweging omgevormd tot MFA (Beweging van de Strijdkrachten), die zich in cellen organiseert over het Portugese vasteland. Van dan af rijpt het plan voor de omverwerping van het regime en Otelo Saraiva de Carvalho krijgt in maart 1974 de opdracht een scenario uit te schrijven. Drie weken later vormen 26 volgepende A4'tjes het script voor een militaire staatsgreep. 

Nu eventjes inzoomen op Lissabon, 7 maart 1974. In het Teatro Maria Martos wordt de Grande  Premio TV da Canção Portuguesa georganiseerd, om de Portugese inzending voor het Eurovisie Songfestival te kiezen. Tien nummers zijn weerhouden voor de finale en de resultaten worden bepaald door een regionale jury, die elk 20 stemmen heeft, en een selectiejury van negen, elk met 10 stemmen. Als vijfde komt Paulo de Carvalho op scene met het nummer E depois do adeus (Na het afscheid), een ballad over het einde van een relatie en wat dit betekent voor betrokkene. Een mooie tekst, sterke compositie en innemende vertolking hebben als resultaat dat Paulo de selectie wint met een straatlengte voor, hij krijgt o.a. van acht van de negen selectie juryleden de 10 stemmen. Hij is op dat moment al een bekende naam als medeoprichter van de groep Sheiks die in de jaren 60 het Portugese antwoord vormden op de Beatles en door zijn optredens in diverse TV series, theater en film. Het nummer wordt een succes en nestelt zich al snel in de Portugese hoofden en in de top-10 van het land.

Terug naar kapitein Otelo Saraiva de Carvalho. Hij heeft in zijn plan twee herkenningsmomenten voorzien voor het starten van de revolutie. Op 25 april 1974, de dag van de Anjerrevolutie, om half één ‘s morgens wordt op Radio Renascença het nummer Grândola, Vila Morena van José Afonso (ook wel Zeca Afonso genoemd) gespeeld, het signaal voor de militairen om hun kazernes te verlaten en richting Lissabon te trekken. Dit lied wordt algemeen beschouwd als het symbool van de revolutie, uiteraard ook door de tekst die een aanklacht tegen het regime was. Maar er was dus ook een tweede herkenningsmoment, met name het winnende festival nummer van Paulo de Carvalho. Dit nummer werd een paar uur voordien uitgezonden, op een eerder lokale zender Emissores Associados de Lisboa, als eerste signaal om te bevestigen dat de coupleiders de controle over strategische delen van het land hadden overgenomen en iedereen zich klaar moest houden voor het tweede signaal. Het nummer van Paulo werd door zijn naamgenoot en kapitein gekozen omdat het als (op dat moment) erg populair nummer niet de aandacht zou trekken, in tegenstelling tot Grandola, Vila Morena. Dus eigenlijk was E depois do adeus van Paulo de Carvalho het officiële signaal voor de start van de revolutie, maar u begrijpt dat het veel minder uitstraling had en dus niet als symbool van de revolutie is bijgebleven. De rest is geschiedenis, de Anjerrevolutie slaagde met een minimum aan bloedvergieten en de Portugezen vierden het einde van de dictatuur.

En het Eurovisie Songfestival dan? Dat vond een paar weken later plaats in het Engelse Brighton en het was het jaar waarin ABBA won met Waterloo. Verder in de top vijf kleppers als Cigliola Cinquetti,  Mouth & MacNeal en Olivia Newton-John. Portugal eindigde met 3 punten laatste, ex aequo met Noorwegen, Duitsland en Zwitserland. Paulo de Carvalho kwam echter wel in de annalen van het Festival terecht. In de Official History of The Eurovision Song Contest wordt zijn nummer door auteur John Kennedy O'Connor aangehaald als "de enige Eurovisie-inzending die daadwerkelijk een revolutie heeft ontketend". Paulo zelf bouwde een succesvolle carrière uit en legde zich vanaf halfweg de jaren tachtig volledig toe op fado. Op zijn laatste plaat, Duetos (2017) was het kruim van de Portugese muziekscene te gast.

Momenteel loopt dus opnieuw een Eurovisie Songfestival (Turijn, 10 tot 14 mei), waarvoor Portugal de jonge zangeres Maro heeft afgevaardigd met het nummer Saudade, Saudade. Ik had het hierover in een vorige bijdrage en ik vermoed dat zij het wel veel beter zal doen dan Paulo de Carvalho in 1974, ze heeft in elk geval al de halve finale overleefd.