NIEUWE
CD VAN LULA PENA MET VERSCHILLENDE BELGISCHE LINKS
NOVO
CD DE LULA PENA TEM VÁRIAS LIGAÇÕES
COM
A BÉLGICA
20
jaar na haar eerste plaat (Phados), opgenomen in België, en zeven
jaar na de tweede (Troubadour), brengt Lula Pena een nieuw album uit
onder de titel
‘Archivo Pittoresco’. Voor deze derde plaat keert de Portugese
zangeres terug naar een
Belgisch label, met
name Crammed
Discs. Het is een akoestisch album waarop de artieste naast nummers
in het Portugees ook andere talen als Italiaans, Engels, Grieks en
Frans gebruikt voor teksten van haarzelf en andere auteurs. Jaren
terug zei de zangeres al: “Als
ik componeer
dan werk ik met wat ik voorhanden
heb, een gitaar, een tekst. Snaren en woorden. En klanken. Daarna
wordt alles gemengd. Woorden worden lettergrepen, de gitaar wordt
percussie. Alles is mogelijk. Met een minimum aan middelen. De
eenvoudigste bovendien.”
en dat wordt nu opnieuw bevestigd.
20
anos depois do primeiro disco (Phados), gravado na Bélgica, e sete
anos depois do segundo (Troubadour), Lula Pena lança um novo álbum,
intitulado ‘Archivo Pittoresco’. Pare este terceiro álbum a
cantora portuguesa volta a trabalhar com uma editora belga, Crammed
Discs. É um álbum acústico no qual a artista interprete temas em
várias línguas para além do português, como italiano, inglês,
grego e francês, a partir de textos próprios e de outros autores.
Já há que a cantora disse: “Quando componho, trabalho com o
que tenho nas mãos, que é uma guitarra, um texto. Cordas e
palavras. E sons. Depois misturam-se. As palavras passam a ser
sílabas, a guitarra passa a ser percussão. Qualquer coisa é
possível. Com um mínimo de recursos. E os mais simples.” e
tudo isso agora foi confirmado.
Dit
is wat Lula Pena zelf zegt over het album:
“Dit
is een vrij en open repertoire, een levend lichaam dat zich bij elke
voorstelling verschillend gedraagt. Elke voorstelling is een uniek
stuk waarin de verschillende nummers en fragmenten zich op andere
wijze kunnen verhouden, afhankelijk van het humeur, de inspiratie, de
interactie met het publiek en een tijdelijk element gebaseerd op de
combinatie van stem en gitaar. De volgorde op de plaat is enkel een
lineaire mogelijkheid en ik moedig de luisteraar aan om verschillende
volgordes uit te proberen, zoals ik live ook doe. Archivo
Pittoresco refereert
naar verschillende zaken, waarvan de belangrijkste het ‘proces’
van de creatie is -gebaseerd op de 19de-eeuwse beweging van schilders
die besloten hun ateliers te verlaten op zoek naar organische
landschappen, ruïnes, asymmetrische vergezichten- en waarbij ik
hetzelfde pad wil bewandelen in de muziek, zwervend tussen
verschillende talen.
Lula
Pena diz o seguinte sobre o álbum:
“Este
é um repertório aberto e livre, um corpo vivo que se comporta de
maneira diferente em cada performance. Cada performance é uma peça
única, na qual as várias canções e fragmentos se podem relacionar
de maneiras diferentes, consoante o humor, a inspiração, a
interação entre o público e uma entidade temporária composta pela
junção da voz com a guitarra. A sequência deste álbum é apenas
uma possibilidade linear e encorajo o ouvinte a experimentar ordens
diferentes, tal como eu faço em concerto.
Archivo
Pittoresco refere-se a inúmeras coisas, a mais importante é o
“processo” de criação - baseia-se no movimento de pintores do
século XIX, que decidiram sair dos seus ateliers e explorar
paisagens orgânicas, ruínas, vistas assimétricas - eu queria
explorar o mesmo caminho na música, vagueando entre diferentes
línguas.
Ik
hou ervan om te spelen met het lot, hetzij als bestemming en lot,
hezij als vertrekpunt en einddoel. Ik ben meer geïnteresseerd in wat
zaken gemeen hebben dan in de verschillen. Ik probeer door te dringen
tot de kern die aan de basis ligt van verschillende muziekstijlen,
tot de essentie. Er is een verborgen waarheid die ik wil vinden. De
eenvoud van de stem, snaren en een resonant lichaam zullen me helpen
die te vinden, tenminste voor mezelf. Ik hoop dat deze subtiele
ervaring ook de beleving van anderen zal stimuleren.”
Gosto
de brincar com o destino, enquanto sorte e destino enquanto ponto de
chegada ou objetivo. Estou mais interessada em descobrir o que as
coisas têm em comum do que o que as distingue. Procuro chegar ao
cerne do que constitui todos os diferentes tipos de música - à
medula. Há uma verdade escondida que quero encontrar. A simplicidade
da voz, cordas e um corpo ressonante ajudar-me-ão a descobri-la,
pelo menos para mim mesma. Espero que esta experiência subtil
estimule a perceção dos outros.”
Lula
Pena is een behoorlijk eigenzinnige artieste, die stilaan zo een
beetje een mythe geworden is. Gezien de speciale keuze van de songs
in verschillende talen geef ik hier ook graag wat meer uitleg mee
van de artieste zelf over de betreffende nummers.
Lula
Pena é uma artista bastante obstinada, que tornou-se quase numa
espécie de mito. Dada a escolha especial de canções em várias
línguas acho que vale a pena passar aqui mais explicações da
própria artista sobre as músicas.
“Poema/Poème
Een
eigen tekst in het Frans, waarbij de klank, de betekenis en spelling
van de woorden tot een ander semantisch perspectief komen, andere
mogelijkheden voor interpretatie. Het wordt vervolgd met een gedicht
van de Belgische surrealist Louis Scutenaire, vol verrassende
evidenties, ‘Je ne suis pas d’une grande pauvreté’. Ik heb ze
beide op muziek gezet.
Um
texto meu, em francês, em que o som, o significado e a grafia das
palavras se combinam para sugerir diversas perspetivas semânticas,
outras possibilidades interpretativas. Seguido de um poema cheio de
evidências surpreendentes do surrealista belga Louis Scutenaire, ‘Je
ne suis pas d’une grande pauvreté’. São ambos musicados por
mim.
Pesadelo
da história
Een
nummer dat is gebaseerd op verzen van de hedendaagse Braziliaanse
dichter Ronaldo Augusto, en die teruggaan naar de vraag omtrent
Afrikaanse erfgoed. Hij zegt: ‘Ik ben zwart, tot in mijn ziel’,
refererend naar de verschillende vormen van slavernij waar we mee
geconfronteerd worden, inclusief die van onszelf.
Uma
música que fiz a partir de versos de Ronaldo Augusto, um poeta
brasileiro contemporâneo, que remetem para a questão da herança
africana. Diz: ‘O negro que sou, inclusive em alma’, dirigindo-se
às diversas escravaturas a que nos submetemos, incluindo a de nós
mesmos.
Ojos,
si quereis vivir
Het
is een lied uit de 17e eeuw, of misschien wel ouder, van één of
meerdere anonieme auteurs, dat eigenlijk zegt dat de
wereld van de zintuigen het spirituele in de wereld niet uitput.
Uma
canção que remonta ao século XVII, ou mesmo antes, de autor ou
autores anónimos, aqui numa melodia original, que nos diz
basicamente que o mundo dos sentidos não esgota o sentido que há no
mundo.
Las
penas
Alhoewel
ze op de CD apart genummerd zijn, is het mijn bedoeling dat de songs
op ‘Archivo Pittoresco’ als één geheel beluisterd worden. Ik
zie het Mexicaanse ‘Las penas’ dan ook als een verlengde van het
Europese ‘Ojos, si quereis vivir’. Ik bewerk hier een oude
opname, één van de eerste Edison opnames uit de jaren 20 van de
vorige eeuw. Dit nummer van anonieme auteurs kwam als fonoplaat op de
markt onder de titel
‘Que parte el alma’ en gaat eigenlijk over de totale overgave aan
emoties.
Apesar
de surgirem indexadas em CD, a minha intenção é que as canções
de ‘Archivo Pittoresco’ se ouçam como uma só, e vejo a mexicana
‘Las penas’ como um prolongamento da europeia ‘Ojos, si quereis
vivir’. Adapto aqui uma gravação antiga, feita sob a égide de
Thomas Edison nos anos 20 do século passado. De autores anónimos,
foi lançada para o mercado fonográfico como ‘Que partes el alma’
e, de certo modo, trata da submissão total aos sentidos.
Rose
Een
song van Ederaldo Gentil, een Braziliaanse (Bahia)
componist die in 2012
overleed. Rose is Rosa, de naam van een
persoon, maar uiteraard ook van een
bloem, en het maakt ons attent op de
fonetiek van
het nummer. Het ‘O
que é que houve com Rose, hein?’ kan als woordspeling op
verschillende manieren worden geïnterpreteerd.
Door transmutatie verwijst het naar
durf, naar
actie, resulterend in een
dubbelzinnige betekenis.
Uma
canção do compositor e cantor baiano Ederaldo Gentil, falecido em
2012. Rose é Rosa, o nome de uma pessoa mas também o de uma flor,
claro, e, mantendo-nos atentos à fonética do tema, aquele ‘O que
é que houve com Rose, hein?’ transforma-se facilmente em ‘o que
é que ouve com rose’ ou, melhor ainda, em ‘o que é que ouve
com/ ouse’. Aí, por via da transmutação, remete para o
atrevimento, para a ação, reforçando um significado ambíguo.
Ausencia
Is
een lied van Violeta Parra, de grote Chileense componiste en
ethnomusicologe, voorvechtster in de opleving en heruitvinding van de
Latijns-Amerikaanse folclore. ‘Afwezigheid’ is een paradox. Onze
geest en herinneringen verhinderen ons
totaal afwezig te zijn. Als ik optreed probeer ik tegelijkertijd
aanwezig en afwezig te zijn. Ik zou liever niet op dat podium staan,
maar ik ben er. Dit proces verplicht me tot denken en uit te
drukken in real time, direct te
reageren. En zo ben
ik op elk moment vastgepind en toch weer niet. En dat is verrassend
en tegelijkertijd elke keer weer schitterend.
Um
tema de Violeta Parra, grande compositora, intérprete e vulto da
etnomusicologia chilena, artífice fundamental do reavivar e
reinventar de modos folclóricos latino-americanos. A ausência é um
paradoxo. A nossa mente e as nossas memórias nunca nos permitem
estarmos completamente ausentes. Quanto atuo tento estar ao mesmo
tempo presente e ausente. Preferia não estar em palco, mas estou.
Este processo obriga-me a pensar e a expressar-me em tempo real, a
reagir ao momento. E aí, sim, estou e não estou presa a cada
instante. E é surpreendente e maravilhoso de cada vez.
Pes
mou mia lexi
Een
song van de illustere Griekse componist Manos Hadzidakis, uitgebracht
voor de film ‘Alloimono stous neous’. De titel is te vertalen als
‘zeg mij het woord’, of misschien
eerder ‘Geef me het woord’. Ik heb het opgepikt enkele jaren
terug, toen Griekenland het eerste slachtoffer in de EU werd van de
globale economische crisis en op de rand van de financiële afgrond
stond. In zekere zin wilde ik eraan herinneren dat we qua
woordenschat allemaal Grieken zijn.
Uma
canção da autoria de Manos Hatzidakis, ilustre compositor grego,
estreada em 1961 no filme ‘Alloimono stous neous’. Quer dizer:
diz-me a palavra – ou, talvez, dai-me a palavra. Adotei-a há uns
anos, quando a Grécia foi o primeiro país da União Europeia a
sofrer os efeitos da crise económica global, chegando ao colapso
financeiro. De certa forma quis relembrar que lexicamente somos todos
gregos.
A
diosa (No potho reposare)
Een
traditional uit Sardinië over een liefde die zich op afstand
afspeelt, in het plaatselijk dialect en bewerkt door de componist
Giuseppe Rachel naar een gedicht van Salvatore Sini. Jaren geleden
speelde ik op Sardinië en hoorde het daar zingen. Het bleef meer dan
20 jaar in mijn hoofd hangen, alhoewel ik slechts een paar verzen had
bijgehouden. En nu vond ik dat ik op zoek moest naar de betekenis.
Het begint dan ook toepasselijk met: ‘ik kan niet rusten’.
Um
tradicional sardenho sobre o amor vivido à distância, no dialeto
local, adaptado pelo compositor Giuseppe Rachel a partir de um poema
de Salvatore Sini. Toquei na Sardenha há muitos anos e ouvi-o a ser
cantado. Ficou-me na cabeça durante duas décadas, ainda que só me
recordasse de um par de versos seus. Agora, senti que tinha de ir em
busca do seu significado. Apropriadamente começa assim: ‘não
posso repousar’.
O
ouro e a madeira
Nog
een nummer van Ederaldo Gentil. Een fragment uit de tekst: ‘Ostra
nasce do lodo/ gerando pérolas finas’ - ‘De oester wordt geboren
in de modder en brengt prachtige parels voort’, een pure
alchemistische code. Hoewel het een
element van simplificatie heeft, waarin een deel als het geheel
beschouwd wordt, heeft het ook te maken met de vraagtekens die ik al
plaatste bij een optreden:
‘Ik zou niet de weg willen zijn/
daarom sluit ik die af// Nog minder zou ik het veld willen zijn,
het graan
zou volstaan voor mij/ Nog minder het
concert zijn, maar slechts
het lied’.
Outra
vez Ederaldo Gentil. A sua letra diz que a ‘Ostra nasce do lodo/
gerando pérolas finas’, puro código alquímico. Além de que
possui um elemento de reducionismo, em que se toma o todo pela parte,
que, entre muitas outras, remete para as questões de atuação e
alinhamento a que já aludi: “Não queria ser caminho/ porém o
atalho// Muito menos ser o campo/ me bastava o grão/ Não queria ser
a vida/ porém o momento/ Muito menos ser concerto/ apenas a canção”.
Cantiga
de amigo
Een
nummer van Elomar, een Braziliaanse zanger en componist die op een
organische manier de middeleeuwse ballade naar
het achterland bracht. Het gaat over
onbeantwoorde liefde en refereert naar
een Galicisch-Portugese traditie uit de tijd van de troubadours.
Liefde is vrij en wild maar ook mystiek en symbolisch en eigenlijk
verwijs ik via dit nummer naar de verschillende
niveaus waarin ze zich manifesteert.
Um
tema de Elomar, cantor e compositor brasileiro que, de modo orgânico,
transferiu o romanceiro medieval para o sertão. Trata do amor não
correspondido e é uma referência à tradição galaico-portuguesa,
do tempo dos trovadores. O amor é livre e selvagem mas também
místico e simbólico e, no fundo, por intermédio desta canção,
remeto para os diferentes níveis em que ele se manifesta.
Deus
é grande
Allahu
Akbar, etc.
Ik zette deze verzen van Bénédicte
Houart, een hedendaagse
Portugese
dichteres die in België werd geboren,
op muziek. Ze komen uit haar
bundel ‘Recognition’. Het gaat hier
niet zozeer
om religie in de institutionele
betekenis,
maar wel die
in de etymologische zin:
letterlijk het
samenvoegen van de Latijnse prefix ‘re’ met ‘ligare’,
wat betekent verenigen, samenbrengen,
etc., wat
finaal
betekent ‘opnieuw verbinden’. God
is slechts het platform, het netwerk. In
dit perspectief kan het niet
geloven een meer
religieuze
houding opleveren, in de mate dat het ons
zelf doet zoeken naar alle soorten
verbindingen tussen de dingen.
Allahu
Akbar, etc. Musiquei estes versos de Bénédicte Houart, poeta
portuguesa contemporânea nascida na Bélgica, originalmente
publicados num livro seu chamado ‘Reconhecimento’. Não é tanto
acerca da religião no sentido institucional quanto no etimológico,
que fala da junção do prefixo latino ‘re’ com ‘ligare’, que
significa unir, atar, etc., levando ao ‘voltar a ligar’. É Deus
enquanto plataforma, rede. Contudo, nesta perspetiva, não crer pode
revelar-se a atitude mais religiosa na medida em que nos leva a
procurar por nós próprios todo o tipo de ligações entre as
coisas.
Breviário
ofwel
(brevier) samenvatting, opsomming. Het gaat over ‘de komst van de
grote boot’ in Breves, op het eiland Marajó in de monding van
Amazone, maar ook over de aankomst aan land van wie in een lichaam
over water reist. Wat gebeurt er precies
in dit membraan tussen de
elementen? Wat
verandert er? Dit zijn woorden van de
vooraanstaande Braziliaanse essayiste-professor Jerusa Pires
Ferreira, door mij op muziek gezet. Jerusa werd uitgedaagd om een
gedicht te maken op basis van een foto van het stadje genomen vanop
een boot, met het standbeeld van Onze Lieve Vrouw van Santa Ana op de
voorgrond, en zo kwam ‘Breviário’ tot stand, haar manier om deze
foto op een andere
manier tot leven te brengen.
ou
um resumo, um sumário. É sobre a “vinda do grande barco” a
Breves, na ilha de Marajó, foz do Amazonas, mas igualmente acerca da
chegada a terra de quem viaja por um corpo de água. O que se passa
realmente nessa membrana entre os elementos? O que se altera? São
palavras da destacada ensaísta e professora brasileira Jerusa Pires
Ferreira musicadas por mim. Jerusa foi desafiada a redigir um poema
com base numa fotografia da vila tirada de um barco, com a estátua
de Nossa Senhora de Santa Ana em primeiro plano, e daí nasceu
“Breviário”, a sua forma de conferir outra vida a esse retrato.
Come
wander with me
Dit
nummer komt uit ‘Twilight Zone’. Het is trouwens de titel van een
aflevering v
de serie uit 1964, en werd ingezongen door Bonnie Beechter. Het werd
geschreven door Anthony Wilson, de muziek is van Jeff Alexander. Ik
gebruik het gewoonlijk als eerste nummer van een concert, een soort
uitnodiging voor het publiek om mij te
volgen door de de
zweverige landschappen van de songs op een tocht door de
wereld. Hier staat het op
het einde van de plaat, misschien
met opzet,
als een uitnodiging voor
de luisteraar om
naar een live concert te komen, en met
wat geluk een dimensie hoger te komen en op een andere manier deel
uit te maken van dit ritueel.
Este
tema vem diretamente da ‘Twilight Zone’. É, aliás, o título de
um episódio da série, emitido em 1964, em que surge pela voz de
Bonnie Beecher. Foi escrito por Anthony Wilson e musicado por Jeff
Alexander. Costuma ser o princípio dos meus espetáculos, como que
atraindo o público para que siga comigo pelas paisagens errantes das
canções, atravessando mundos. Agora, no disco, coloquei-a no fim,
quiçá intencionalmente, como quem convida quem o escuta a ir a um
concerto meu e, com sorte, passar pela experiência de saltar de
dimensão e comungar desse ritual com outra propriedade.”